Wrażliwe spojrzenie na człowieka – wprowadzenie do kina Agnès Vardy

Moja przygoda z kinem Agnès Vardy zaczęła się dość nietypowo od jej ostatniego filmu „Varda według Agnès", który podsumowuje jej imponującą, rozciągającą się na ponad 60 lat karierę. Film zrobił na mnie wielkie wrażenie pomysłowością i lekkością opowieści francuskiej reżyserki i tylko żałuje, że nie poznałem jej wcześniej. Doskonale uchwycił też charakter jej filmografii, gdzie z każdym kolejnym filmem proponowała ona widzom swoją wizję, zupełnie niezależną od sukcesu finansowego czy konwencjonalnych środków filmowych, zawsze oferując osobiste, artystyczne kino. Nazwisko Varda słyszał pewnie każdy kinoman, ale jednak jej filmy nie należą do najpopularniejszych. Omawiając Francuską Nową Falę sięga się raczej po Truffauta i Godarda, omawiając kino dokumentalne, tak ważna część jej filmografii również często jest pomijana. Nadrabiając jej kolejne fantastyczne filmy, o których poniżej, zastanawiałem się tylko, jak to możliwe? Dziś zapraszam was w podróż po filmografii tej francuskiej reżyserki.

Kim jest Agnès Varda?

Agnès Varda jest francuską reżyserką, scenarzystką, fotografką oraz artystką wizualną. Urodziła się w Belgii w 1928 roku, lecz jej rodzina szybko przeniosła się do Francji, skąd pochodziła jej matka. Varda zaczęła studiować historię sztuki z intencją zostania kuratorką wystaw, ale szybko zainteresowała się fotografią. Mieszkając w Paryżu, przez wiele lat pracowała jako fotograf, gdzie poznała przyszłych przedstawicieli słynnego ruchu filmowego, którego stała się częścią - byli to Chris Marker oraz Alan Resnais, którzy zachęcali ją do kręcenia filmów. Pierwszy film „La Pointe Courte’’ nakręciła, korzystając wyłącznie z doświadczenia jako fotografka, ponieważ nigdy wcześniej nie była zainteresowana kinem. Jak sama wspomina, przed jego tworzeniem widziała być może 20 filmów. Jej debiut jest często uważany za pierwszy film francuskiej nowej fali.

W 1962 roku Varda związała się z reżyserem Jacques Demy, później znanym między innymi jako autor musicalu „Parasolki z Cherbourga’’. W tym samym roku jej najbardziej znany film „Cleo od 5 do 7’’ miał swoją premierę przynosząc Vardzie renomę i uznanie krytyków na całym świecie. W 1985 roku jej film „Bez dachu i praw’’ zdobył Złotego Lwa na festiwalu w Wenecji. W 2017 roku jej film „Twarze, Plaże’’ dostał nominacje do Oscara za najlepszy film dokumentalny a sama Varda w tym samym roku otrzymała honorowego Oscara za całokształt twórczości. Reżyserka zmarła w 2019 roku w wieku 90 lat.

Jakie jest jej kino?

Przede wszystkim niezwykle zróżnicowane. Jej filmografia składa się z 39 dzieł - filmów fabularnych, dokumentalnych oraz krótkich metraży. Akcja większości z tych filmów ma miejsce we Francji. Varda miała jednak krótkie zetknięcie z Hollywood kiedy jej mąż, Jacques Demy kręcił film dla jednej z wytwórni, a dokładniej Columbia. Varda również miała reżyserować film pod tytułem „Peace and Love’’ z Harrisonem Fordem w roli głównej jednak zrezygnowała po tym jak ta sama wytwórnia nie chciała jej powierzyć ostatecznego montażu filmu, co tylko pokazuje jej twórczą niezależność. Jestem ciekaw, jak ten film wpasowałby się w jej filmografię, ponieważ jest ona bardzo autorska, i niskobudżetowa. Historie są bardzo osobiste a użyte środki artystyczne często nieoczywiste. Szczególnie od filmu Plaże Agnes, który rozpoczął finałowy okres jej twórczości, używa ona elementów znanych ze swoich instalacji artystycznych. Mimo że to filmy dokumentalne, Varda inscenizuje sceny, wprowadza różne elementy fikcyjne czy fragmenty własnych filmów. Pamiętam, że zrobiło to na mnie duże wrażenie, kiedy oglądałem „Varda według Agnes’’ ponieważ widz ma okazję wejść do wyobraźni i pamięci reżyserki, kiedy opowiada ona o znaczeniu w jej twórczości i życiu przedstawionych rzeczy oraz miejsc (ze szczególnym naciskiem na plaże).

O czym jest jej kino?

Kino Vardy to przede wszystkim historie o ludziach. Jej filmy są bardzo zróżnicowane tematycznie. Często skupiają się na ludziach z marginesu społecznego („Bez Dachu i Praw’’, „Zbieracze i Zbieraczka’’), ale również na ludziach z wyższej klasy („Cleo od 5 do 7’’). Varda jest twórczynią wrażliwą na nierówności społeczne, co pokazała, między innymi realizując film taki, jak „Czarne Pantery", który pokazuje protesty tytułowej partii w 1967 roku w USA. W latach 90. reżyserka zrealizowała również trzy filmy poświęcone swojemu mężowi, który zmarł podczas realizacji pierwszego z nich. 

Od czego zacząć?

Jeśli nie widzieliście dotąd żadnego filmu Agnes Vardy, polecam zacząć od „Cleo od 5 do 7’’, następnie obejrzeć kilka filmów ze środkowego okresu jej kariery, by zakończyć filmem ‘’Varda według Agnes’’, który pięknie podsumuje to co zobaczyliście. Poniżej krótko o kilku ważnych dziełach reżyserki.

Cleo od 5 do 7 (1962) - Najsłynniejszy film Vardy, oraz jeden z najważniejszych filmów Francuskiej Nowej Fali. Opowiada półtorej godziny z życia Cleo, znanej wokalistki, która w strachu oczekuje na wyniki badań, by dowiedzieć się, czy ma raka. Film skupiony na głównej bohaterce, która niepewna swojej przyszłości przechodzi przez różne stany emocjonalne, próbuje radzić sobie z zarzutami o histerię czy niechętnymi spojrzeniami innych. Historia bardzo osobista i fantastycznie poprowadzona. W wielu aspektach jest to film typowy dla francuskiej nowej fali, między innymi jeśli chodzi o zabiegi montażowe. Jednocześnie nie mogę wyjść z wrażenia, że znacząco różni się od innych znanych mi filmów tego ruchu. 

Szczęście (1965)  - Jeśli któryś z filmów Vardy miałby być nazwany kontrowersyjnym to prawdopodobnie ten. Jest to historia szczęśliwej rodziny Francois, młodego cieśli, który pewnego dnia poznaje Emilie, z którą nawiązuje romans. Varda nie potępia głównego bohatera, a cała sielankowa atmosfera filmu, nagość oraz pewne wątki historii tworzą film nietypowy jak na czas, w którym powstał.

Jedna śpiewa, druga nie (1976) - Film opowiada historię dwóch przyjaciółek, których losy zostają splecione kiedy jedna z nich potrzebuje pomocy, by wykonać aborcję. Cały film opowiada ich losy na przestrzeni wielu lat, z mocnym naciskiem na wątek feministyczny i zmiany społeczne, które dokonywały się we Francji lat 70. 

Bez Dachu i Praw (1985) - Film fabularny, który opowiada historię młodej, bezdomnej kobiety, która podróżuje, włócząc się po wioskach południowej Francji. Podczas filmu poznajemy różnych ludzi, którzy ją spotkali, i na których jej styl życia wywołuje jakiś nieoczekiwany wpływ - tęsknotę za wolnością (?), czasem ukrytą za początkową pogardą. Varda swoją historię zaczyna od sceny, w której znalezione zostaje ciało głównej bohaterki, by następnie pokazać ostatni tydzień jej życia w drodze. Film okazał się największym sukcesem komercyjnym Vardy. Stylistycznie jak i fabularnie filmowi blisko do dokumentu, i jak sama reżyserka wspomina, większość wydarzeń jest oparta na prawdziwej historii. Warto również wspomnieć, że od tego filmu Varda nawiązała współpracę z polską kompozytorką, Joanną Bruzdowicz, która jest odpowiedzialna za muzykę do jej wszystkich kolejnych filmów.

Zbieracze i Zbieraczka (2000) - Niezwykle ciekawy dokument, w którym Varda z typową dla siebie pomysłowością opowiada o zbieraczach (ang. Gleaners), którzy przeszukują pola w poszukiwaniu pozostawionych po żniwach plonów. W filmie Varda eksploruje ich historię, powody, dla których to robią, oraz nowe formy zbieractwa, które obecnie mają miejsce również w centrach miast. Film ogląda się z ogromną ciekawością dzięki sposobowi opowiadania reżyserki, oraz wielu ciekawym zabiegom formalnym.

Twarze, Plaże (2017) - Dokument stworzony wraz z francuskim fotografem i artystą ulicznym znanym jako JR, w którym podróżują oni po francuskich wioskach, robiąc zdjęcia napotkanym mieszkańcom, by potem umieszczać je na pobliskich budynkach. Świetny, wzruszający i pełen serca film drogi. Relację prawie 90-letniej Vardy i 33-letniego JR ogląda się fascynująco. 

Plaże Agnes (2008) & Varda według Agnes (2019) - Dwa dokumenty, w których Agnes Varda podsumowuje swoje artystyczne życie. Pierwszy powstał gdy kończyła ona 80 lat, drugi dekadę później. Zestawiłem je oba, ponieważ są dość podobne, i tematycznie się przenikają. Oba bardzo polecam. Są to dość nietypowe wybory na start przygody z jej kinem, bo są to filmy przepełnione nawiązaniami do jej poprzednich dzieł, ale jednocześnie reprezentują kino tej reżyserki doskonale, pokazując jej pomysłowość i nieoczywiste podejście do medium, jak i bliskość Vardy do swoich bohaterów. 

Plaże Agnes

Jeśli miałbym wybrać moje ulubione filmy Vardy byłyby to „Varda według Agnes’’, „Twarze, Plaże’’, „Cleo od 5 do 7’’ oraz „Bez dachu i Praw’’. Wciąż nie widziałem jednak wielu jej filmów i z wielką przyjemnością nadrobię kolejne dzieła. Być może w przyszłości poruszę temat jej kina ponownie, ponieważ historie te zostają z widzem na dłużej. Na koniec, jestem ciekaw, które filmy tej reżyserki zrobiły na was największe wrażenie?