Sztuka dyrygentury, czyli o zawodzie reżysera [EDUKACJA FILMOWA]

Względnie łatwo można nazwać obowiązki scenarzysty, operatora filmowego, charakteryzatora lub aktora. Jednak to właśnie rolę reżysera najtrudniej zdefiniować. Wydaje mi się, że wynika to z szerokiego spektrum obowiązków autora filmu, a próba opisania ich w kilku zdaniach staje się wręcz niemożliwa.

W dużym skrócie można napisać, że reżyser to osoba, pod kierunkiem której powstaje film. Uważa się go za autora dzieła i jego najważniejszego twórcę. To z jego nazwiskiem najczęściej łączymy obejrzany film (na przykład: The Grand Budapest Hotel Wesa Andersona, co oznacza, że film pod tytułem The Grand Budapest Hotel wyreżyserował Wes Anderson). Reżysera można porównać do dyrygenta, który musi poprowadzić orkiestrę złożoną z wielu różnych muzyków tak, aby mogli oni zagrać możliwie jak najpiękniej. W praktyce jednak zakres obowiązków reżysera oraz jego odpowiedzialność za wykreowane dzieło mogą się różnić. W latach 30. i 40. XX w. (kiedy filmy były produkowane w sposób tradycyjnie hollywoodzki) reżyser pełnił tylko funkcję realizatora. Najczęściej był zatrudniany przez studio filmowe do kierowania procesem nagrywania zdjęć. Nie przysługiwało mu także prawo do nadania dziełu ostatecznego kształtu, ponieważ zajmowało się tym studio filmowe (producent), a niekiedy nawet dystrybutor filmu. Do dzisiaj kontrakty zawarte z reżyserami zawierają informacje o ich wpływie na ostateczną formę dzieła.

Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy reżyser jest autorem filmu w pełnym tego słowa znaczeniu. Wtedy zakres jego zadań i obowiązków jest bardzo obszerny, a on sam jest zaangażowany w cały proces tworzenia filmu, na wszystkich etapach produkcji. Taka sytuacja ma częściej miejsce w przypadku kina niezależnego. Oprócz kierowanie montażem oraz realizowaniem zdjęć, autor może współpracować ze scenarzystami przy powstaniu ostatecznej wersji scenariusza (powszechne są też przypadki, że reżyser realizuje swój własny scenariusz). Reżyser często bierze czynny udział w zatrudnianiu aktorów do obsady, a także ludzi pracujących przy produkcji filmu.

Reżyser często daje wskazówki aktorom odnośnie ich gry. Yorgos Lanthimos z Rachel Weisz na planie filmu Faworyta (2019)

Według mnie najważniejsza u reżysera na planie jest jego postawa. Jego obecność. Kontekst jaki stwarza samym swoim byciem na planie. To bardzo mocno wiąże się z jego autorytetem artystycznym. Z jego pozycją. Musi mieć spójną wizję i zarazić tą wizją współpracowników. Musi zainspirować innych do kreatywności zgodnej z kierunkiem, który wyznaczył. Każdy reżyser, który potrafi to zrobić – wygra. Podstawową i fundamentalną umiejętnością reżysera musi być opowiadanie historii. 

David Lynch na planie filmowym Mulholland Drive (2001)

Niekiedy oprócz głównego reżysera w ekipie filmowej pojawia się także tzw. drugi reżyser, kierujący pomocniczą ekipą zdjęciową, która jest odpowiedzialna za realizację części ujęć. Z taką sytuacją spotykamy się w przypadku filmów droższych w realizacji, których akcja dzieje się w kilku miejscach i obok głównego wątku obejmuje także dużą liczbę wątków dodatkowych, zwanych też pobocznymi, oraz dużą liczbę postaci pierwszo- i drugoplanowych.