O naczelnym prowokatorze hiszpańskiego kina

Wraz z ponownym otwarciem kin, na polskie ekrany wszedł najnowszy film Pedro Almodóvara, Ludzki głos. Projekt dość nietypowy na wielu polach, ze swoim metrażem na czele. Rzadko mamy do czynienia z 30-minutowymi filmami wyświetlanymi w kinach, jednak powszechna renoma Hiszpańskiego mistrza stanowi wystarczającą zachętę by po wielu miesiącach wreszcie wybrać się do kina. Samo hasło ‘Almodóvar’ na plakacie daje jasny sygnał, czego widzowie mogą się spodziewać. Reżyser ten od ponad czterech dekad tworzy filmy łamiące konwencje i tabu, nietypowe, a jednocześnie przyciągające masy widzów na całym świecie. Zaryzykowałbym stwierdzenie, że późny, refleksyjny okres jego twórczości ma szansę być jednocześnie najlepszym, czego przykładem i zwiastunem niech będą wybitny Ból i Blask z 2019 roku i właśnie Ludzki Głos.

Pedro Almodóvar to najbardziej znany i doceniany hiszpański reżyser i scenarzysta.

Urodził się i dorastał na prowincji, w małym miasteczku Calzada de Calatrava. Przyszłego reżysera ciągnęło jednak do Madrytu, gdzie przeprowadził się jako nastolatek wbrew woli swoich rodziców. Od dziecka zainteresowany był kinem i często wspomina letnie pokazy filmowe, na których filmy były wyświetlane na ścianie budynku. Jak sam Almodovar nadmienia, pokazywano głównie spaghetti westerny, ale czasami można było obejrzeć autorskie kino, które mocno wpłynęło na twórczość reżysera. Wspomina on między innymi Zapomniani wyżej wspomnianego Buñuela, czy Źródło Ingmara Bergmana. Przez wiele pierwszych lat w wielkim mieście, Almodóvar chwytał się różnych prac, a w wolnym czasie amatorsko kręcił filmy ze swoimi przyjaciółmi i pisał scenariusze, kształtując swój warsztat. W czasach młodości twórcy Wszystko o mojej matce, Hiszpania wciąż była pod dyktaturą generała Franco. Krótko po jego śmierci kraj wreszcie eksplodował wolnością. Almodóvar zaangażował się w liberalny ruch Movida, który miał na celu ‘’odnowę hiszpańskiej kultury’’ po wielu latach opresji i ograniczeń wreszcie wolnej.

Nigdy nie zdobył filmowego wykształcenia, fachu uczył się, robiąc kolejne filmy. Za swoje największe inspiracje podaje między innymi takich twórców jak Douglas Sirk, Vittorio De Sica, Luchino Visconti czy Andy Warhol. Almodóvar światową sławę zawdzięcza filmowi Kobiety na skraju załamania nerwowego z 1988 roku. Reżyser zdobył niezliczoną ilość nagród na najważniejszych filmowych festiwalach i rozdaniach, między innymi dwa Oscary; w kategorii film nieanglojęzyczny za Wszystko o mojej matce oraz za scenariusz Porozmawiaj z nią.

Filmografia Almodóvara to niezwykle spójna i wyróżniająca się całość. Tak jak każdy fan kina rozpozna film Lyncha czy Von Triera, tak niemożliwe jest pomylenie niezwykle barwnego i odważnego charakteru filmów hiszpańskiego mistrza. Jakie są więc główne cechy Almodóvarowskiego kina?

Po pierwsze, przełamywanie tematów tabu. Nie bez powodu reżyser zyskał miano ‘’naczelnego prowokatora hiszpańskiego kina’’. Od pierwszych filmów Almodóvar prowokuje i porusza tematy, które zwykle pozostają przemilczane. Jego filmy cechują się bardzo otwartym i bezpośrednim podejściem do seksualności i jej złożoności. Niezwykle ważne role zajmują postaci LGBT, a sam reżyser znacząco przyczynił się do widoczności tych osób, które często w swoich filmach stawia na pierwszym planie. Almodóvar opowiada ich historie nie ograniczając ich tylko do ciekawostki, co niestety wciąż wydaje się dominować w kinie. Reżyser opowiada także złożone historie rodzinne, skupiając się często na patologiach w nich obecnych, zahaczając o tematy takie jak kazirodztwo (Prawo pożądania, Volver). Jego filmy znane są z niezwykle odważnego ukazania seksu przede wszystkim we wczesnych filmach. Początkowo Almodóvar był za to bardzo krytykowany, a jego filmy etykietowane przez krytyków filmowych jako pornografia. Reżyser porusza także tematy religii, nie stroniąc od komentowania patologii i skandalów obecnych w kościele katolickim.

Po drugie, kobieca obsada i kobiece historie. Przeczytałem gdzieś ciekawą myśl, że kino Almodóvara mogłoby nosić kolektywny tytuł Kobiety na skraju załamania nerwowego. Trudno się z tym nie zgodzić - to właśnie kobiety znacząco przeważają w obsadach reżysera i to właśnie kobiece historie są w centrum jego świata. Almodóvarowska fascynacja kobietami sięga samych początków jego kina. I tak od debiutanckiego Pepi, Luci i inne dziewczyny z dzielnicy aż po Ludzki głos reżyser kontynuuje opowiadanie złożonych historii właśnie o kobietach. Jak wielu autorskich twórców, również Almodóvar na przestrzeni lat współpracował wielokrotnie z tymi samymi aktorkami. Najważniejsze z aktorek Almodóvara to między innymi Carmen Maura, Cecilia Roth oraz Penelope Cruz.

Po trzecie, Almodóvarowski humor. Reżyser jako jeden z nielicznych nieanglojęzycznych twórców tworzy kino, którego komedia mimo narodowego charakteru przemawia do widzów na całym świecie. Absurdalny humor, kicz, prowokacje reżysera i bezkompromisowość to niektóre z elementów, które czynią jego humor tak uwielbianym. Almodóvar znany jest z łączenia komediowych i tragicznych elementów w swoich dziełach.

Po czwarte, niezwykłe przywiązanie uwagi do kolorów, wnętrz i wizualnego opowiadania historii. Przemyślane, krzyczące kolorami wnętrza i stroje to jeden z typowych elementów kina tego reżysera. Wiele kadrów z jego filmów na długo zapada w pamięci dzięki pełnym czerwieni i zieleni kompozycjom. Na szczególną uwagę zasługują tu filmy takie jak Zwiąż Mnie, Wszystko o mojej matce oraz Volver. A jeśli chcecie zasmakować Almodóvarowskiego wizualnego wyczucia, to nie ma lepszej opcji niż wybranie się do kina na Ludzki głos - fantastycznie nakręcony najnowszy film, gdzie wnętrza i stroje Tildy Swinton zachwycają!

Filmografia Pedro Almodóvara to 21 filmów pełnometrażowych oraz kilka krótkich metraży. Na przestrzeni ponad czterdziestu lat kariery jego filmy, mimo wielu wspomnianych już stałych elementów, ewoluowały. Początkowy okres jego twórczości jest szczególnie kontrowersyjny, odważny i charakterystyczny dla młodzieńczego buntu. Z czasem Almodóvar doskonalił swój scenariuszowy oraz reżyserski warsztat tworząc coraz bardziej kompleksowe i zniuansowane historie, za które zdobył wiele nagród (Wszystko o mojej matce, Porozmawiaj z nią, Złe wychowanie, Volver). Od kilku lat reżyser skłania się ku historiom bardziej refleksyjnym, czasem cytując swoje poprzednie dokonania, czy opowiadając historie wyjątkowo osobiste, w dużym stopniu autobiograficzne. Poniżej krótko o czterech filmach Almodóvara z różnych momentów jego kariery, które doskonale pokazują jego ewolucję jako twórcy jak i stałe elementy tworzące jego kinowe uniwersum.

Zwiąż mnie (1990) - Film opowiada historię Mariny, byłej aktorki porno i narkomanki, która dostaje rolę w produkcji kinowej oraz Rickiego, który po wyjściu ze szpitala psychiatrycznego, porywa ją i przetrzymuje w jej własnym mieszkaniu do momentu, aż ta się w nim zakocha. Polscy widzowie mogą mieć pewne skojarzenia z wątpliwej jakości polską produkcją, która nie tak dawno zawojowała Netflixa, jednak zapewniam was, że film Almodóvara to zupełnie inna rzecz. Film opowiada o dwóch osobach nie umiejących odnaleźć się w świecie. Ricky i Marina mimo wielu złych wyborów i niezdarności próbują znaleźć szczęście. Pomimo brutalności i pewnych nieakceptowalnych zachowań Almodóvar próbuje zrozumieć swoich bohaterów i właśnie za to cenię ten film.

Ból i Blask (2019) - Mój ulubiony film 2019 roku, który jednocześnie był dla mnie wprowadzeniem do twórczości Almodóvara. Niezwykle ujął mnie ten obraz, w którym Antonio Banderas gra wersję samego reżysera. Mamy tu wszystko to, za co widzowie kochają hiszpańskiego mistrza. Jednocześnie film ten jest stworzony przez artystę doświadczonego, patrzącego z góry na swoje życie i to po prostu czuć. Film opowiada historię reżysera Salvadora, który wspomina swoje dzieciństwo, życie i karierę. Przepiękny, niezwykle szczery i zachwycający wizualnie i aktorsko. Banderas gra tu fantastyczną rolę - zniuansowaną, odbiegającą od swojego typowego emploi, rolę, za którą słusznie zdobył nagrodę aktorską w Cannes.

Ludzki głos (2020) - Tilda Swinton u Almodóvara! Jestem pewien, że wielu widzów czekało na to połączenie od dawna. Słynna brytyjska aktorka gra tutaj kobietę po rozstaniu, która odbywa ostatnią rozmowę ze swoim ukochanym. Jak wspomniałem na samym wstępie, jest to w wielu aspektach film nietypowy dla Almodóvara. Poza metrażem Ludzki głos jest pierwszym filmem Almodóvara w języku angielskim. Nietypowa jest też oprawa całości. Reżyser nie kryje umowności przestrzeni tej historii, jawnie przekraczając granicę fikcji. Mówiąc to wszystko, warto podkreślić jednak, że w wielu elementach jest to stary, dobry Almodóvar. Piękne wnętrza, gdzie niektóre elementy scenografii pochodzą z prywatnej kolekcji reżysera, dobrze znana z poprzednich dzieł muzyka, oraz silna, skonfliktowana główna bohaterka to wszystko typowe elementy jego filmów. Film można obejrzeć obecnie w kinach studyjnych, do czego bardzo zachęcam.